2012-12-03

Nafarroaren eguna / Día de Navarra


Egun Nafarroaren eguna
eta nazioarteko euskararen eguna ospatzen dugu,
hots, Done Frantzisko Xabier eguna. Zorionak denoi!

Hoy celebramos el día de Navarra y el día internacional de la lengua de los navarros,
es decir, el día de San Francisco Javier. ¡Felicidades a todos!

Horregatik, Done Frantzisko Xabierren
bizitzaren berri eman nahi dizuet.

Por ello, deseo daros noticia de la vida de San Francisco Javier.


webcatolicodejavier.org


------------------------------------------------------------------------------------------



FRANTZISKO XABIER JATSU AZPILKUETA

Auñamenditik hegoalderantz Nafarroako Erresuma mendetako independentziaren hondar urte garratzak bizi ari zelarik, hiru zutabe gisa euskalduntasuna, abertzaletasuna eta misiolari lana izanen zituen mutikoa jaio zen. Muga gatazkatsu batean izan zen, Xabier izeneko herrian, hainbat hizkuntzalarik antzineko Esaberri (Etxeberria) toki izena atzematen duten inguruan hain zuzen. Hots, Nafarroa Garaiko ekialdean, Zankoza ondoan, Aragoi ibaitik hagitz hurbil.

1512 ezaguna baino sei urte lehenago jaiotzeak betikotz markatu zion bizitza, garai hartako nafar orori bezala. Izan ere, bortz bat urte bertzerik ez zuenean bere familia Gaztelako inbasoreen aurka borrokan tinko aritu zen eta adibide ezin garbiagoa da Amaiurren parte hartu izana. Horren tikia izanik, aita eta anaiak izan ziren Gaztelaren aurka armak erabili zituztenak, baina haurra izaiteak gudaz baztertu bazuen ere, hori ez zen nahikoa izan Gaztelako agintariek etsaitzat har ez zezaten. Eta amarekin alde egin behar izan zuen, bizitzaren salbatzekotz.

Aita Juan Jatsu baitzen, Xabierren nafar erregearen gaztelua zaintzen zuen jauna, bai, baina batez ere nafar erresumako Kanpo Harremanetarakotz arduradun gorena. Eta ama Maria Azpilkueta, nafar gizartean pertsonaia handia hau ere. Bertzaldean zirelarik, euskal erbestean eta nafar erresistentzia militarrean murgildurik, Cisneros kardenalak gaztelua tikitu zuen. Okupazio militarreko buruzagiek, halaber, Jatsu Azpilkueta familiaren atxiloketa agindua sinatu zuten, noizbait Nafarroarat gerturatuz gero preso hartzekotz. Horren ondorioz, Frantzisko gaztea ez zen inoiz Auñamendiz hegoalderanzko Nafarroarat itzuliko.

Guda galdurik, hemeretzi urte zituela Pariserat joan zen, ikasketen egiterat. Urte batzuk beranduago, 1537, apez bilakatu zen. Lau urte pasa ondoren Portugalek menperatzen zituen Indiako kolonietan lanean ari zen, misiolari gisa. Japoniarat hurbiltzen saiatu izana ere zenbaitetan aipatu da, erdiespen handirik eskuratu ez arren. Laster, Txinarat zihoala gaisotu eta hil zen, 1552. urtean. Berrogeita sei urte zuen.

Frantziskoren bizitza gogorrean aipatzen ohi den bertze ardatz eraginkorra bere euskalduntasuna izaiten da. Euskal semea, lagun eta apezen arteko hainbat eskutitzetan euskaldun izaitea azpimarratzea atsegin baitzitzaion. Ama hizkuntza euskara zuen eta hori zen gehien estimatzen zuena, baita ahal zuen guzietan erabiltzen saiatzen zena ere. Hil bezain laster, halere, errealitate hau izkutatzen saiatu ziren, erdaltzaleek faltsifikazio historikoa gauzatuz. Honela, Georg Schurhammer ikerlariak 1947an gazteleraz argitaratu zuenez, "Las traducciones antiguas latinas (hots, 1596tik) cambiaron muchas veces el texto de las cartas de San Francisco Javier. Un ejemplo, Cochin el 15 de enero de 1544: "y como ellos no me entendiessen, ni yo a ellos, por ser su lengua natural malavar y la mía bizcaina". Así lo tienen todos los manuscritos y todas las versiones anteriores al año 1596. En este año Tursellino en su traducción latina tradujo "bizcaina" con "hispanice" y Cutillas que le sigue tiene: "por ser su lengua malavar, y la mía española".

ikus azaroaren 15eko bloga


Cuando el reino de Navarra vivía independiente sus últimos años al sur de los Pirineos vino a nacer un niño cuya fortuna se fundamentaría en tres pilares: amor al euskara, fidelidad a su patria y trabajo de misionero en lejanos lugares.

Vio la luz en una muga peligrosa, en el pueblo llamado Xabier, que según diversos lingüistas responde a la castellanización del antiguo nombre de "Esaberri" (Etxeberria), es decir, una localidad de lengua navarra que en castellano sería "casa nueva". Así que oriundo de la comarca de Zankoza (Sangüesa), al lado del río Aragoi (Aragón).

Nacer seis años antes que el fatídico 1512 condicionó su vida para siempre, como a todos los navarros de su época. Así, con sólo cinco años presenció cómo su familia combatía a los invasores, y lo más destacable al respecto se dio en Amaiur. Su padre y hermanos mayores tomaron las armas contra los castellanos, algo que por su edad tuvo la suerte de no padecer, aunque los nuevos dueños de la tierra le consideraron una semilla peligrosa, y tuvo que huír con su madre para salvar la vida.

Porque su padre era Juan Jatsu, encargado de la custodia de la muga de Xabier por orden del rey navarro, sí, pero sobre todo máximo responsable de Asuntos Exteriores del Estado Navarro. Y su madre Maria Azpilkueta, también persona relevante en el pueblo navarro. Ya al norte de los Pirineos, protegidos e inmersos en las labores de resistencia navarra contra los ocupantes de la patria, el famoso cardenal Cisneros destruyó su hogar en Xabier. Los responsables del control militar de Navarra, asimismo, firmaron la busca y captura de la familia Jatsu Azpilkueta, siendo presos seguros en caso de volver al sur de las montañas. Por ello el joven Frantzisko no volvería al sur de su país.

Perdida la guerra, marchó a París cuando tenía 19 años, a estudiar. En 1537 se hizo sacerdote y cuatro años más tarde trabajaba de misionero en la India, bajo protección portuguesa. Se comenta que intentaba ir a Japón. Pronto, yendo a China, enfermó y falleció. Era el año 1552, y sólo tenía cuarenta y seis primaveras.

Hablemos de su conciencia ligada a la lingua navarrorum. Se sentía euskaldun, y lo manifestaba incluso en la correspondencia enviada por escrito como misionero. Su lengua materna era el euskara, y la intentaba utilizar siempre que podía. Sin embargo, en cuanto murió intentaron ocultar el asunto, falsificando sus escritos. Así, y como el investigador Georg Schurhammer demostró en 1947, "Las traducciones antiguas latinas (es decir, desde 1596) cambiaron muchas veces el texto de las cartas de San Francisco Javier. Un ejemplo, Cochin el 15 de enero de 1544: "y como ellos no me entendiessen, ni yo a ellos, por ser su lengua natural malavar y la mía bizcaina". Así lo tienen todos los manuscritos y todas las versiones anteriores al año 1596. En este año Tursellino en su traducción latina tradujo "bizcaina" con "hispanice" y Cutillas que le sigue tiene: "por ser su lengua malavar, y la mía española".

ver blog de 15 de noviembre













2 comentarios:

  1. Hunkigarri bezain interesgarria. Nafarroaren aldeko defendatzaileak anikilatu, suntsitu, isilarazi, erbesteratu,..eta erabili Nabarraren kalterako ideiak eta ildoak zuritzeko. Gaurko euskaldunok, gaurko eta antzinako nafarraroako biztanleok, bertakook zein kanpotikan etorritakook, ezin dugu egungo zapalkeria hau onartu.
    Gure Nabarraren eta Nabar hizkuntzaren alde.

    ResponderEliminar
  2. Anónimo15:41

    Duela hilabete batzuk Xabierko gazteluan izan ginen. Gauza bat deigarri (?) egin zitzaidan: bertan dena Frantziskoaren inguruan dago antolatua, gaztelu hartako bertze gainerako pertsona handiez, ja ere ez. Nere irudikotz, ordea, Frantzisko baino, Nafarroako benetako gizon ohoregarriak bere anaiak izan ziren: Juan eta Migel, hauek bai gogorki borrokatu zuten Nafarroaren alde. Frantzisko, azken batean, gazterik Pariserat erbesteratu zen eta ez zen berriz inoiz itzuli. Migelek eta Juanek, ordea, Iruñeko setioan, Noainen eta Amaiurren borrokatu zuten.

    ResponderEliminar