2014-12-31
Pamplona-Iruñea: mosaico
Queremos mostrar, para terminar estupendamente el año,
otra bella imagen proporcionada por Txaro.
Se trata de un mosaico de época romana que parece esbozar
lo que eran, en aquel tiempo, las puertas, murallas y torres vasconas
de la actual capital navarra.
Esker mila Txaro!
2014-12-30
Aibar-Oibar: ara
Txaro nos ofrece, en esta ocasión, un ara vascona de época romana
encontrada en la localidad de Aibar-Oibar.
Esker mila Txaro!
2014-12-29
2014-12-28
Moneda vascona
Txaro me ha facilitado unas imágenes preciosas de arqueología, historia
y localidades navarras que voy a ir mostrando para terminar bien este año
y comenzar aún mejor el siguiente.
La primera es una fotografía de una moneda vascona.
Esker mila Txaro!
2014-12-27
1936: fosas
Ikerrek honen berri eman dit,
hau da, 1936an erailiko jendeari loturiko
"fosas" delakoei dagozkien mapa eta datuak
ikusi eta ezagutu nahi badituzu,
honatx nafar gobernuak prestaturiko mapa interaktiboa:
http://fosas.navarra.es/
Merezi du, batez ere ia 80 urte igaro eta gero
oraindik sakon ikertu ez diren tokiak ere ageri baitira...
Iker me ha dado la noticia,
es decir, si usted desea ver y conocer
el mapa y los datos de las "fosas" de 1936,
donde fue abandonada la gente asesinada,
éste es el mapa interactivo preparado por el gobierno navarro:
http://fosas.navarra.es/
Merece la pena, sobre todo porque también aparecen lugares
en los que, todavía, tras casi 80 años,
no se han realizado investigaciones de calado.
Esker mila Iker!
2014-12-26
Jokin Etxart Verdú
Los aspirantes a Rey de la Faba, arropados por el pueblo, y Jokin, con jersey azul, parece mirar a su trozo de la suerte. (Alfil Comunicacion) |
"El niño Jokin Etxart, de 12 años, de la casa Axulargain de Urdazubi/Urdax, será investido Rey de la Faba el próximo año, al ser afortunado con el hallazgo de la alubia que se encontraba oculta en la porción del típico roscón que le correspondió en el reparto. Los candidatos en la anual elección que Muthiko Alaiak organiza en el lugar donde se celebrará la coronación, fueron diez, siete niñas y tres niños, y Jokin, un chaval muy abierto y con “chispa” de listo, resultó ser el elegido.
Como estaba previsto, comparecieron los diez aspirantes y cada uno de ellos escogió su porción de rosco made in Arrasate de Pamplona que había cortado el alcalde Santiago Villares. También fueron muchos vecinos y por el Muthiko Alaiak, Iñaki Tato Abarzuza, y el historiador Fernando Hualde que, como rey de armas, ejerció de maestro de ceremonias y desglosó el significado de la tradición entrañable y la relacionó con la historia del Monasterio de Urdax. El afortunado Jokin, un “bastante buen estudiante” de 1º de ESO ya le había echado el ojo a su trozo de rosco, y entre el hojaldre encontró la figurita que le concede derecho a su reinado infantil.
¡REAL, REAL! Será el día 10 de enero cuando la parroquia de Xalbatore acogerá la fiesta de la coronación de Jokin Etxart Verdú, que acogió “con ilusión” su elección y los regalos que el Muthiko Alaiak había preparado, entre otros una camiseta de Iñaki Bengoetxea firmada por el propio pelotari. Jokin, que juega a fútbol de central en primera infantil del Club Deportivo Baztan, se confiesa seguidor de “la Real Sociedad y también de Osasuna, claro”, y en su alegría se le veía algo aturdido entre tantos obsequios, felicitaciones y una vez ataviado con su jubón medieval, los toques de trompeta que anunciaban al pueblo su designación.
Para él y los suyos será un hecho para el recuerdo, en un reinado que ostentará todo el año siguiendo la tradición que introdujeron los Teobaldos. El Muthiko Alaiak, que encontró colaboración entusiasta del Ayuntamiento urdazubitarra, sigue haciendo historia y mantiene viva la que es, sin duda, una de las más bonitas costumbres del Viejo Reino".
Como estaba previsto, comparecieron los diez aspirantes y cada uno de ellos escogió su porción de rosco made in Arrasate de Pamplona que había cortado el alcalde Santiago Villares. También fueron muchos vecinos y por el Muthiko Alaiak, Iñaki Tato Abarzuza, y el historiador Fernando Hualde que, como rey de armas, ejerció de maestro de ceremonias y desglosó el significado de la tradición entrañable y la relacionó con la historia del Monasterio de Urdax. El afortunado Jokin, un “bastante buen estudiante” de 1º de ESO ya le había echado el ojo a su trozo de rosco, y entre el hojaldre encontró la figurita que le concede derecho a su reinado infantil.
¡REAL, REAL! Será el día 10 de enero cuando la parroquia de Xalbatore acogerá la fiesta de la coronación de Jokin Etxart Verdú, que acogió “con ilusión” su elección y los regalos que el Muthiko Alaiak había preparado, entre otros una camiseta de Iñaki Bengoetxea firmada por el propio pelotari. Jokin, que juega a fútbol de central en primera infantil del Club Deportivo Baztan, se confiesa seguidor de “la Real Sociedad y también de Osasuna, claro”, y en su alegría se le veía algo aturdido entre tantos obsequios, felicitaciones y una vez ataviado con su jubón medieval, los toques de trompeta que anunciaban al pueblo su designación.
Para él y los suyos será un hecho para el recuerdo, en un reinado que ostentará todo el año siguiendo la tradición que introdujeron los Teobaldos. El Muthiko Alaiak, que encontró colaboración entusiasta del Ayuntamiento urdazubitarra, sigue haciendo historia y mantiene viva la que es, sin duda, una de las más bonitas costumbres del Viejo Reino".
"www.noticiasdenavarra.com"
14-12-2014
(resumen)
2014-12-25
Martin Ttipia
"El pleno del Ayuntamiento de Vitoria aprueba dar el nombre de Martin Ttipia
a una calle o plaza en el entorno de Villa Suso.
Un nuevo nombre para una calle o plaza en Vitoria.
Un nuevo nombre para una calle o plaza en Vitoria.
Será el de Martin Ttipia, que fuera tenente de Vitoria en la primavera de 1199,
cuando el rey de Castilla puso sitio a la ciudad,
entonces llamada Nova Victoria y perteneciente al Reino de Navarra.
El Ayuntamiento de Vitoria ha decidido otorgarle el nombre
de una calle o plaza del Casco Viejo, “preferiblemente en el entorno de Villa Suso”.
La moción presentada por Martin Ttipia Kultur Elkartea
ha salido adelante con los votos de PNV, PSE y EH Bildu.
El PP se ha abstenido.
Martin Ttipia dirigió la defensa de la ciudad durante el ataque de las tropas castellanas
Martin Ttipia dirigió la defensa de la ciudad durante el ataque de las tropas castellanas
y los nueves meses de asedio que le siguieron hasta enero de 1200
cuando Vitoria decidió rendirse".
"www.libertate.eu"
28-11-2014
(resumen)
2014-12-24
"Ni Olentzero naiz"
"Ni Olentzero naiz"
(J.R. Uriarte-B.Lertxundi)
"Anai-arrebak
ni Olentzero naiz
ni Euskalerriko Olentzero
atzoko eta biharko opariak dakartzkitzuena
traizioz hildako karlisten gibel freskoak
geldirik dauden burni oletako maillu eta auspoak
mehatzariak, ikazkinak, benakeroak, zurginak eta olagizonak
esku eta aurpegiak garbi
begiak malko
biraoka eta zikin
mendiari behera iheska kaietara
gari eta oihal bila doazenak,
Espainiako opari garestia dakartzuet
espaineratutako Bizkai mehatzetako burnia
anai-arrebak aditzen?
Orai hemen nago
etxeko sutondoan zerraldo
zomorroak ahoan, lerdea dariodala
hemen nago
Orduñatikako bidez datozen hiltzailei begira
eta ikusten, ai!
nola ari diren gure kaiak lelo-kabiak bihurtzen
ikusten
orain txizpaz armatutako kaioen ega askea,
hemen nago
Leonard Cohen bezala sentitu nahirik
trintxeretako gudariei jauna deramaioten apez euskaldun bat
izan nahian,
a, ni plazerra naiz
ni basauntz bat naiz
Jaizkibeletik itsasora jauzika doana
eta gauez beren burua hiltzen duten
euskal olerkariekin
eta haien gorputzak laztanduko dituzten
lupin eta legatzekin
Laga, Bakio eta Ondarraitzeko ondartzetan
mintzatzen naiz
ni haur jaioberria naiz
Aturri ibaian barna
ene arbasoen laztan eta fereken
billa dabillena,
a, ni izanen naiz
ene alaben arto, maitale eta seme
eta euri denean
haiekin joanen naiz
bertsoak entzutera Xenpelarrenera,
Irlandako emakumeok, Euskalerriko emakumeok
gure abestiz beteko dugu geroa
belarrezko arparen itzalean eginen loa
eta zuen semeak bretoi izanen dira
Bizkaiko eukalitoen antzera,
eta inork
inork ez du honen berri izanen
debekatua bait dago gure amodioa,
eta orain banoa
eta barka kantu triste hau
barka txoriekin besarkaturik
gure itsasoko ur sakonetan murgiltzen banaiz
Agur, Agur ene
Agur, Agur seme
Agur itsaso, Agur Garazi
Agur, Agur anai-arrebak
Agur ene
Agur seme
Agur anai-arrebak
Agur ene
Agur seme
Agur ene guztiak".
Abestia entzun nahi baduzu:
"Anai-arrebak
ni Olentzero naiz
ni Euskalerriko Olentzero
atzoko eta biharko opariak dakartzkitzuena
traizioz hildako karlisten gibel freskoak
geldirik dauden burni oletako maillu eta auspoak
mehatzariak, ikazkinak, benakeroak, zurginak eta olagizonak
esku eta aurpegiak garbi
begiak malko
biraoka eta zikin
mendiari behera iheska kaietara
gari eta oihal bila doazenak,
Espainiako opari garestia dakartzuet
espaineratutako Bizkai mehatzetako burnia
anai-arrebak aditzen?
Orai hemen nago
etxeko sutondoan zerraldo
zomorroak ahoan, lerdea dariodala
hemen nago
Orduñatikako bidez datozen hiltzailei begira
eta ikusten, ai!
nola ari diren gure kaiak lelo-kabiak bihurtzen
ikusten
orain txizpaz armatutako kaioen ega askea,
hemen nago
Leonard Cohen bezala sentitu nahirik
trintxeretako gudariei jauna deramaioten apez euskaldun bat
izan nahian,
a, ni plazerra naiz
ni basauntz bat naiz
Jaizkibeletik itsasora jauzika doana
eta gauez beren burua hiltzen duten
euskal olerkariekin
eta haien gorputzak laztanduko dituzten
lupin eta legatzekin
Laga, Bakio eta Ondarraitzeko ondartzetan
mintzatzen naiz
ni haur jaioberria naiz
Aturri ibaian barna
ene arbasoen laztan eta fereken
billa dabillena,
a, ni izanen naiz
ene alaben arto, maitale eta seme
eta euri denean
haiekin joanen naiz
bertsoak entzutera Xenpelarrenera,
Irlandako emakumeok, Euskalerriko emakumeok
gure abestiz beteko dugu geroa
belarrezko arparen itzalean eginen loa
eta zuen semeak bretoi izanen dira
Bizkaiko eukalitoen antzera,
eta inork
inork ez du honen berri izanen
debekatua bait dago gure amodioa,
eta orain banoa
eta barka kantu triste hau
barka txoriekin besarkaturik
gure itsasoko ur sakonetan murgiltzen banaiz
Agur, Agur ene
Agur, Agur seme
Agur itsaso, Agur Garazi
Agur, Agur anai-arrebak
Agur ene
Agur seme
Agur anai-arrebak
Agur ene
Agur seme
Agur ene guztiak".
Abestia entzun nahi baduzu:
https://www.youtube.com/watch?v=tcdHIlIa02I
2014-12-23
Berri Txarrak
"www.rockcircus.net" |
Rafak "Berri Txarrak" musika taldearen azken diska erakutsi nahi digu:
"Denbora da poligrafo bakarra".
Hiru CD dira, gogoeta sakonak, doinu bereziak eta hagitz diseinu deigarria.
Adibide gisa, honatx "Zerbait asmatuko dugu" abestia:
https://www.youtube.com/watch?v=cGz1JkvBebY
Esker mila, Rafa!
2014-12-22
Koldo Biskai
"Biper ezti ekoizleen lanak ondoko hilabeteetan Label gorria eskuratuko. Biperraren hobetzen eta garatzen ainitz urte pasatu ondoan, kanpora ezagutarazi nahi dute orain. Biper Eztia elkarteak 16 ekoizle biltzen ditu, Landetako Seignanxekoak eta Euskal Herrikoak, hiru biper gozo ekozten dituztenak: Errobi, Aturri (gehien erabilia) eta Errekaldea. Koldo Biskaik barazki eta landareak ekoizten ditu Ahatsan (Nafarroa Beherea) eta Biper Eztia elkartean labelaren dossierra landu duen taldean ari da.
Biper eztiak ezagutarazia izaiteko beharrik badu?
Hemen gaindi ezagutua da. Euskal Herritik harat gutiago. Label gorriak ezagupena eta kalitateari buruzko garantia ekarriko du kontsumitzaileari. Eroslea fidelizatzen balin bada, galdea hor izanen da. Eta prezioak xuxenak balin badira, eskaintza hor izanen da. Prezioa behar den heinean delarik, eskasean den produkzionerik ez da. Ez dugu holako kasurik ezagutzen. Label gorriari esker, beste herrialde zonbaitetan galdea sortzea espero dugu.
Hemen ere emendatzeko manera balitaike?
Egia da hemengo kontserba egileek eta agro-alimentarioko enpresek biper eztiaren hautua egin balezate, “poivron”- aren [piperrautsa] partez, produkzioa garatzen ahal ginukela. Bainan errexago da nunbaitik jin “poivron” merke eta jadanik landua hartzea. Aldiz ez gira batere produkto berdinaz mintzo. Egun batez, tokiko biperraren hautua egiten badute, ekoizpena izanen da, prezio xuxenean pagatuz geroz.
Label gorriaren ondotik, IGParen [Indication Géographique Protégée] eskuratzeko xedean zirezte...
Bai, bainan ondoko urratsa izanen da. Emeki aintzinatzen gira. Label gorriaren dozierra guhaurek segitzen eta animatzen dugu, ekoizleek egin indarreri esker. Bainan segur IGPa landuko dugula ondo-tik, beharrezkoa da produktoa hemengoa egon dadin. Hemengo baratzezainek lan haundia eraman dute biper eztiaren garatzeko, lantzeko, hobetzeko. Lan horren ondorioak lurralde hunen esku atxiki nahi ditugu.
Biper sailaren egituratzeak, label gorriaren sortzeak, ondorio konkretuak baditu...
Gure helburua gure etxaldeen biziaraztea da, gainbalioa guhaun esku geldi dadin. Mementoan hala da. Biper eztiaren saila azkarku denaz geroz, ez da gehiago lehen ziren prezio gora beherarik. Garantia gehiago bada ekoizleendako, aintzin ikusten ahal ditugu gauzak. Produktuaren aldetik ere, biperra hobea dela erran dezakegu, berdinago, kalitate haundiagoarekin (ez da gehiago biper bizirik atxemaiten eztiaren erdian)".
"Laborari"
2014-12-12
(laburpena)
2014-12-21
Altzateko jauna
"Aspaldian,
mendizaleagoa nintzen garaian, Gipuzkoako Ugarte herrixkako borda
batean egin nuen lo. Borda hartan ginen neskez eta mutilez osaturiko
lagun-talde bat. Gaua iristean norbera bere lozakuan sartu eta hor hasi
ziren horietako batzuk kontu kontari, txisteak, ipuinak, gertakizunak…
Ipuinetako batzuk penagarriak ziren, beldurgarriak besteak,… eta horrela
ipuin eta kontakizunen artean gau iluna pasatzen ari ginen. Koadrila
hartan bazen Maitere izeneko neska donostiarra, eta kontatzeko txanda
iritsi zitzaionean, Altzateko Jaunaren legenda xarmangarria azaldu
zigun.
Hura entzuten ari nintzela, nire belarriek gure arbaso zaharren garai urrunetara eraman ninduten, eta antzinako Euskal Herri hartan, jentil, basajaun, lamina eta sorginen mundu magikoarekin egin nuen topo. Dardarizo batek nire gorputz osoa astindu zuen. Han zeuden, kontakizun hartan, gure herriaren sustrai zaharrak. Kontakizunaren amaieran Xabier Letek Altzateko Jaunari eskainitako bertso ederrak kantatu zizkigun:
Altzateko Jaun / hor zaude nonbait, / zure lurrera itzultzeko zai. /
Gure izatearen / testigu zuzena, / makurtu gabeko / zuhaitz lerdena, / desertuko haizeak / legortu ez zuen lorea, / itsasoaren kolorea / hor zaude zu!
Hamasei salbe, / hamalau kredo, / erderaz entzunagatik, / bazenekizun / hori ez zela / sekulan guretzat egin. / Urrezko dukate /
eta dirua / ez dira engainu txarrak, / alde batera / apartatzeko /
lehengo sinismen zaharrak.
Merkatarien aldamenera, / amildegian, / goitik behera, / ohar gabean / eroriko gera, / baina guztiok / jakin dezagun / bidea nondik / dijoan. / Altzateko Jaun, / hor zaude zu!
Bide batetik, / okertu gabe, / esan dezagun bertsoa, / ixil-ixilik /
kanta ditzagun / euskaldunen sekretuak. / Herri zahar baten / oharpen haiek / nola ditugun galduak, / zenbat itxura / alda lezazke /eguna hil zuen / gauak.
Bidasoaren / ezker-eskuin, / udaberrian / lore gorriak, / ixilitako /
ur izkutuak. / Mendetan zehar / kantu lagunak / noizbait latinez
lurperatuak, / laster berpiztu / behar duguna!
Larrun gainean / sorginen dantzak, / nabaitzen ditut / arratsaldean; /
lurrak badaki / kontu hoien berri. / Eta hor dago / ixil ixilik. / Altzateko Jaun / hor zaude nonbait, / zure lurrera / itzultzeko zai.
Egun hartatik aurrera, maiz pentsatu dut Altzateko Jaunaren legendaz, eta maizago oraindik, bere sortzailea den Pio Barojaz. Bere liburua bilatu nuen eta berehalaxe irakurtzeari ekin nion. Orduz geroztik bospasei aldiz irakurri dut. Liburu honen bidez, gure iragan sekretua hobeto ezagutu nuen, Pio Barojak itsasoko uraren gardentasunaz azaltzen baititu gure aberriaren psikologia eta filosofia bereziak. Badakit bere idazlan guztiak erdaraz idatzi zituela, baina nire ustez, idazlan horietan islatzen den espiritua guztiz euskalduna da. Batzuek Baroja Unamunorekin alderatu dute, biek erdaraz idatzi zutelako, baina nire irudikoz bada aldea bi idazle handiren artean. Barojak ez zuen bere arima saldu, ez zuen gure kultura errekara bota, ez zuen gure iraganaz eta gure izaeraz ernegatu, Unamunok egin zuen modura. Barojak bere euskal nortasunari eutsi zion. Ez zen tradizionalista, aurrerakoia baizik, eta maisuki jakin zuen garai bateko sustrai zaharrak eta balore berriak uztartzen.
Eta nire hitzei nolabaiteko sostengua eman nahian, hona hemen Altzateko Jaunari buruzko ipuinari Barojak emandako berdingabeko amaiera. Itzulpena nirea da.
Altzateko etxean, antzinako zeremonia batzuk ospatu dira, baina hauxe dena isiltasun handienean. Hildakoaren eskuan dukate bat jarri dute, gorpua etxetik atera dutenean zerraldoaz etxeko bazter guztiak jo dituzte, eta azkenean, etxeko erle eta gainerako abere guztiei etxeko jaunaren heriotzaren berri eman diete. Hainbat adiskidek Jentilen Harrira otoitz egitera joan nahi dute haien nagusi eta laguna izan denaren ohorez, lehengo sinismen zaharrek agintzen duten bezala.
Altzateko Jaunaren gorpua etxetik kanpo datza, eta orain apaizek zarata eta doinu handiz gori-goria kantatuz, eliza berriaren ondoan dagoen kristau hilerrira ehorztera daramate. Elizako ezkilek dilin-dalan, dilin-dalan… etengabeki jotzen dute.
Pater Prudentius-ek: Lur santuan lurperatzera daramagun gizon hau jentila zen eta bere bizitza osoan inoiz ez ditu eliza santuaren aginduak ontzat hartu. Eskandaluagatik ez balitz, lur santutik kanpo ehortziko nuke nik.
Pater Fanaticus-ek: Bai horixe! Zuk diozuna litzateke onena, ziur aski, dagoeneko, gizon honen arima infernuko garretan kiskaltzen egongo baita!
Pater Angelicus-ek: Jaungoikoak barkatuko du!
Pater Fanaticus-ek: Barkatu, nola? sakramentu santuak ez baititu onartu.
Arbelaitzek (Altzateko Jaunaren lagun zaharra): Berak ez zuen inondik inora ere, horren gaizki zegoela pentsatzen!
Pater Fanaticus-ek: Ez zuela pentsatzen? Fededun bati horrelakorik ez zaio inoiz burutik ahazten. Federik ez zeukanez infernua merezi du.
Pater Angelicus-ek: Jaungoikoaren barkamena mugagabea da!
Pater Fanaticus-ek: Altzateko jauna bekatari handia zen, elizaren aginduak betetzen ez zituen maltzur alua.
Olazabalgo ama gazteak: Gezurra dirudi, erraten dutenez, Altzateko Jauna ez omen da hil kristau on baten modura.
Zarrateako ama gazteak: Jexux, Maria eta Joxe! Hamaika ikusteko jaioak gara. Gu, altzatearrak betidanik izan gara hagitz kristau onak.
Arbelaitzek: Ene lagun gaixoa! Hain ausarta eta hain ona! Zuk borrokatu zenituen eta laster gure tiranoak izanen diren beltzez jantzita ibiltzen diren horiek hemen dira zure heriotza ospatzen.
Ostalariak: Hauxe dolua! Bere auzoko gizonek bi dozena axuri jan dituzte eta upela bat ardo edan, eta beraien atsoek edan duten pattarra eta txokolate pila kontuan hartu gabe. Ai, astero horrelakoren bat hilko balitzaigu!
Xagit-ek (Altzateko eroa): Jaun gaixoa! Nire lagun gaixoa! Nork defendituko nau orain?
Ttikik ---Altzateko Jaunaren beste lagun bat-- Arbelaitzi: Ba al dakik zer erranen dudan?
Arbelaitzek: Zer?
Ttikik: Jaun ez dela hil erranen zieat, bere hil-kutxa lurrez beteta zegoela, eta Jaun bizi-bizia dagoela, eta gainera, ez dela inoiz hilen. Bai horixe! Hori bera erranen zieat! Larrun mendiko leize-zulo ilun batean ezkutatuta dagoela eta hor barruan izanen dela gure Euskal Herria katolikoen esklaboa den bitartean! Eta gure herriaren ordua iristen delarik, Jaun gure artera berriro agertuko zaigula Ortzi handiak emandako mailuaren bidez gezurretan eta morrontzan eraikitako mundu berri hau suntsitzera eta baita askatasunarekiko gurtzea ere berriro ezartzera!
Arbelaitzek: Eta nork sinistuko dik hori?
Ttikik: Zuek! Gezur handiagorik ez al dizuete sinistarazten? Katolikoen kontuak ez al dituzue sinisten? Orduan ba!
Arbelaitzek: Bai, halaxe duk! Egia! Baina hik ba al dituk katolikoek dituzten kartzelak, urkamendiak, epaileak, borreroak, soldaduak… jendea konbentzitzeko?
Ttikik: Ez, horrelakorik ez zaukaat! Arrazoia duk!
-------------------------------------
Buka dezadan ene gogoeta hau, Pio Barojak Altzateko Jaunaren ahoan jartzen dituen hitzak hona ekarriz. Horretarako, Altzatekoaren eta euskaldunen arteko elkarrizketa eder batez baliatuko naiz.
Euskaldunek: Ortzi, hemendik entzuten dugu zure ahots indartsua.Gureganaino iristen da zure harrabotsa Zatoz, zatoz mendebaldeko lurralde hauetara! Utz ezazu gauerdiko eguzkiaren lurraldea! Dena hasten da berriz, dena itzultzen da bere sustraietara! Zu ere, itzuliko zara!
- Ortzik: Agur, agur itsasaldeko Auñamendiak,, mendi eder eta argitsuak,
haran epel eta berdeak! herrixka polit eta laztanak! Agur euskaldun zaharrak, agur neskatxa alai eta dantzariak! Basamortu izoztuetatik nire azken agurra igortzen dizuet, menturaz, nire azken agurra izanen dena. AGUR, AGUR, AGUR BETIKO, AGUR!!!".
Hura entzuten ari nintzela, nire belarriek gure arbaso zaharren garai urrunetara eraman ninduten, eta antzinako Euskal Herri hartan, jentil, basajaun, lamina eta sorginen mundu magikoarekin egin nuen topo. Dardarizo batek nire gorputz osoa astindu zuen. Han zeuden, kontakizun hartan, gure herriaren sustrai zaharrak. Kontakizunaren amaieran Xabier Letek Altzateko Jaunari eskainitako bertso ederrak kantatu zizkigun:
Altzateko Jaun / hor zaude nonbait, / zure lurrera itzultzeko zai. /
Gure izatearen / testigu zuzena, / makurtu gabeko / zuhaitz lerdena, / desertuko haizeak / legortu ez zuen lorea, / itsasoaren kolorea / hor zaude zu!
Hamasei salbe, / hamalau kredo, / erderaz entzunagatik, / bazenekizun / hori ez zela / sekulan guretzat egin. / Urrezko dukate /
eta dirua / ez dira engainu txarrak, / alde batera / apartatzeko /
lehengo sinismen zaharrak.
Merkatarien aldamenera, / amildegian, / goitik behera, / ohar gabean / eroriko gera, / baina guztiok / jakin dezagun / bidea nondik / dijoan. / Altzateko Jaun, / hor zaude zu!
Bide batetik, / okertu gabe, / esan dezagun bertsoa, / ixil-ixilik /
kanta ditzagun / euskaldunen sekretuak. / Herri zahar baten / oharpen haiek / nola ditugun galduak, / zenbat itxura / alda lezazke /eguna hil zuen / gauak.
Bidasoaren / ezker-eskuin, / udaberrian / lore gorriak, / ixilitako /
ur izkutuak. / Mendetan zehar / kantu lagunak / noizbait latinez
lurperatuak, / laster berpiztu / behar duguna!
Larrun gainean / sorginen dantzak, / nabaitzen ditut / arratsaldean; /
lurrak badaki / kontu hoien berri. / Eta hor dago / ixil ixilik. / Altzateko Jaun / hor zaude nonbait, / zure lurrera / itzultzeko zai.
Egun hartatik aurrera, maiz pentsatu dut Altzateko Jaunaren legendaz, eta maizago oraindik, bere sortzailea den Pio Barojaz. Bere liburua bilatu nuen eta berehalaxe irakurtzeari ekin nion. Orduz geroztik bospasei aldiz irakurri dut. Liburu honen bidez, gure iragan sekretua hobeto ezagutu nuen, Pio Barojak itsasoko uraren gardentasunaz azaltzen baititu gure aberriaren psikologia eta filosofia bereziak. Badakit bere idazlan guztiak erdaraz idatzi zituela, baina nire ustez, idazlan horietan islatzen den espiritua guztiz euskalduna da. Batzuek Baroja Unamunorekin alderatu dute, biek erdaraz idatzi zutelako, baina nire irudikoz bada aldea bi idazle handiren artean. Barojak ez zuen bere arima saldu, ez zuen gure kultura errekara bota, ez zuen gure iraganaz eta gure izaeraz ernegatu, Unamunok egin zuen modura. Barojak bere euskal nortasunari eutsi zion. Ez zen tradizionalista, aurrerakoia baizik, eta maisuki jakin zuen garai bateko sustrai zaharrak eta balore berriak uztartzen.
Eta nire hitzei nolabaiteko sostengua eman nahian, hona hemen Altzateko Jaunari buruzko ipuinari Barojak emandako berdingabeko amaiera. Itzulpena nirea da.
Altzateko etxean, antzinako zeremonia batzuk ospatu dira, baina hauxe dena isiltasun handienean. Hildakoaren eskuan dukate bat jarri dute, gorpua etxetik atera dutenean zerraldoaz etxeko bazter guztiak jo dituzte, eta azkenean, etxeko erle eta gainerako abere guztiei etxeko jaunaren heriotzaren berri eman diete. Hainbat adiskidek Jentilen Harrira otoitz egitera joan nahi dute haien nagusi eta laguna izan denaren ohorez, lehengo sinismen zaharrek agintzen duten bezala.
Altzateko Jaunaren gorpua etxetik kanpo datza, eta orain apaizek zarata eta doinu handiz gori-goria kantatuz, eliza berriaren ondoan dagoen kristau hilerrira ehorztera daramate. Elizako ezkilek dilin-dalan, dilin-dalan… etengabeki jotzen dute.
Pater Prudentius-ek: Lur santuan lurperatzera daramagun gizon hau jentila zen eta bere bizitza osoan inoiz ez ditu eliza santuaren aginduak ontzat hartu. Eskandaluagatik ez balitz, lur santutik kanpo ehortziko nuke nik.
Pater Fanaticus-ek: Bai horixe! Zuk diozuna litzateke onena, ziur aski, dagoeneko, gizon honen arima infernuko garretan kiskaltzen egongo baita!
Pater Angelicus-ek: Jaungoikoak barkatuko du!
Pater Fanaticus-ek: Barkatu, nola? sakramentu santuak ez baititu onartu.
Arbelaitzek (Altzateko Jaunaren lagun zaharra): Berak ez zuen inondik inora ere, horren gaizki zegoela pentsatzen!
Pater Fanaticus-ek: Ez zuela pentsatzen? Fededun bati horrelakorik ez zaio inoiz burutik ahazten. Federik ez zeukanez infernua merezi du.
Pater Angelicus-ek: Jaungoikoaren barkamena mugagabea da!
Pater Fanaticus-ek: Altzateko jauna bekatari handia zen, elizaren aginduak betetzen ez zituen maltzur alua.
Olazabalgo ama gazteak: Gezurra dirudi, erraten dutenez, Altzateko Jauna ez omen da hil kristau on baten modura.
Zarrateako ama gazteak: Jexux, Maria eta Joxe! Hamaika ikusteko jaioak gara. Gu, altzatearrak betidanik izan gara hagitz kristau onak.
Arbelaitzek: Ene lagun gaixoa! Hain ausarta eta hain ona! Zuk borrokatu zenituen eta laster gure tiranoak izanen diren beltzez jantzita ibiltzen diren horiek hemen dira zure heriotza ospatzen.
Ostalariak: Hauxe dolua! Bere auzoko gizonek bi dozena axuri jan dituzte eta upela bat ardo edan, eta beraien atsoek edan duten pattarra eta txokolate pila kontuan hartu gabe. Ai, astero horrelakoren bat hilko balitzaigu!
Xagit-ek (Altzateko eroa): Jaun gaixoa! Nire lagun gaixoa! Nork defendituko nau orain?
Ttikik ---Altzateko Jaunaren beste lagun bat-- Arbelaitzi: Ba al dakik zer erranen dudan?
Arbelaitzek: Zer?
Ttikik: Jaun ez dela hil erranen zieat, bere hil-kutxa lurrez beteta zegoela, eta Jaun bizi-bizia dagoela, eta gainera, ez dela inoiz hilen. Bai horixe! Hori bera erranen zieat! Larrun mendiko leize-zulo ilun batean ezkutatuta dagoela eta hor barruan izanen dela gure Euskal Herria katolikoen esklaboa den bitartean! Eta gure herriaren ordua iristen delarik, Jaun gure artera berriro agertuko zaigula Ortzi handiak emandako mailuaren bidez gezurretan eta morrontzan eraikitako mundu berri hau suntsitzera eta baita askatasunarekiko gurtzea ere berriro ezartzera!
Arbelaitzek: Eta nork sinistuko dik hori?
Ttikik: Zuek! Gezur handiagorik ez al dizuete sinistarazten? Katolikoen kontuak ez al dituzue sinisten? Orduan ba!
Arbelaitzek: Bai, halaxe duk! Egia! Baina hik ba al dituk katolikoek dituzten kartzelak, urkamendiak, epaileak, borreroak, soldaduak… jendea konbentzitzeko?
Ttikik: Ez, horrelakorik ez zaukaat! Arrazoia duk!
-------------------------------------
Buka dezadan ene gogoeta hau, Pio Barojak Altzateko Jaunaren ahoan jartzen dituen hitzak hona ekarriz. Horretarako, Altzatekoaren eta euskaldunen arteko elkarrizketa eder batez baliatuko naiz.
Euskaldunek: Ortzi, hemendik entzuten dugu zure ahots indartsua.Gureganaino iristen da zure harrabotsa Zatoz, zatoz mendebaldeko lurralde hauetara! Utz ezazu gauerdiko eguzkiaren lurraldea! Dena hasten da berriz, dena itzultzen da bere sustraietara! Zu ere, itzuliko zara!
- Ortzik: Agur, agur itsasaldeko Auñamendiak,, mendi eder eta argitsuak,
haran epel eta berdeak! herrixka polit eta laztanak! Agur euskaldun zaharrak, agur neskatxa alai eta dantzariak! Basamortu izoztuetatik nire azken agurra igortzen dizuet, menturaz, nire azken agurra izanen dena. AGUR, AGUR, AGUR BETIKO, AGUR!!!".
Komentarioak
Ander Iridoi Irundik
2014-12-04
Oso
gai polita. Altzateko Jaunaren leienda ezagutzen nuen. Gaztetan erdaraz
irakurri nuen baina gaur badira oso itzulpen ederrak gure hizkuntzaz.
Gure arbasoen oroitzapena ekarri dit beti gogora.
Kitzigarria egiten zait pentsatzea nola pasatu ginen gure sinesmen animista-naturalistetatik sinesmen kristatu hertsietara. Altzateko Jaun erresistentzi ikurra da. Pio Barojak horrela irudikatu zuen ipuin horretan.
Eta zer esanik ez Xabier Letek egin zuen kantu eder eta iradokigarriaz.
Kantu horretan Xabier Letek indarra, pasioa, iragana ederki laburbildu eta azaldu zituen.
Altzate Jaun pertsonaia Baroja eta Leteren aitzakia eta agerbidea izan zen, mundu zahar baten ikuskeraren oihartzun zaharrak euskaldunon gogora ekarri nahi zituen estakurua. Eta Aurkenerenak ere, pertsonaia bera hautatu du ikuskera hori gogoratzeko.
Nire irudikoz, gogoratzeaz gain, berpiztu beharko genuke, horretan baita gaur gure erronka. Mundu materialista indoeuroparrarekin hautsi egin beharra daukagu, izadiarekin loturiko mundu eta ikusmolde zaharretara itzultzeko. Euskaldunon biziraupena hortxe jokatzen da.
Gure arbasoen oroitzapena ekarri dit beti gogora.
Kitzigarria egiten zait pentsatzea nola pasatu ginen gure sinesmen animista-naturalistetatik sinesmen kristatu hertsietara. Altzateko Jaun erresistentzi ikurra da. Pio Barojak horrela irudikatu zuen ipuin horretan.
Eta zer esanik ez Xabier Letek egin zuen kantu eder eta iradokigarriaz.
Kantu horretan Xabier Letek indarra, pasioa, iragana ederki laburbildu eta azaldu zituen.
Altzate Jaun pertsonaia Baroja eta Leteren aitzakia eta agerbidea izan zen, mundu zahar baten ikuskeraren oihartzun zaharrak euskaldunon gogora ekarri nahi zituen estakurua. Eta Aurkenerenak ere, pertsonaia bera hautatu du ikuskera hori gogoratzeko.
Nire irudikoz, gogoratzeaz gain, berpiztu beharko genuke, horretan baita gaur gure erronka. Mundu materialista indoeuroparrarekin hautsi egin beharra daukagu, izadiarekin loturiko mundu eta ikusmolde zaharretara itzultzeko. Euskaldunon biziraupena hortxe jokatzen da.
Patxi Oroz
2014-12-05
Nire ustez, hauxe da Pio Barojak sortu zuen leiendarik ederrenetako bat eta nigan sekulako eragina izan duena.
Altzate hori non zegoen bilatzen ibili nintzen eta barojatarrek Beran duten etxearen izen zaharra dela dirudi, geroago Itzea (etxea?) deitu duguna.
Bidasoa ibaia, Larrun (edo Larrun) mendia beti egon dira Pio Barojaren iruditegi sinbolikoan. Behin eta berriz zihoen Bidasoaldeko errepublikakoa zela.
Altzateko Jaun leiendan Bidasoa Euskal Herriaren ardatza da eta Larun mendia askatasun haizearen gordelaria.
Xabier Letek maisukiro bildu zituen Barojaren ideiak bere kantuan.
Lan bikaina Barojak eta Letek heredentzian utzi digutena.
Altzate hori non zegoen bilatzen ibili nintzen eta barojatarrek Beran duten etxearen izen zaharra dela dirudi, geroago Itzea (etxea?) deitu duguna.
Bidasoa ibaia, Larrun (edo Larrun) mendia beti egon dira Pio Barojaren iruditegi sinbolikoan. Behin eta berriz zihoen Bidasoaldeko errepublikakoa zela.
Altzateko Jaun leiendan Bidasoa Euskal Herriaren ardatza da eta Larun mendia askatasun haizearen gordelaria.
Xabier Letek maisukiro bildu zituen Barojaren ideiak bere kantuan.
Lan bikaina Barojak eta Letek heredentzian utzi digutena.
dalbret
2014-12-09
Nahiz
eta labur izan zure itzulpenari esker Barojaren obran sartzen hasi
naiz. Oso gai hunkigarri, parabola interesgarria bezain polita.
Unanumoren testu gehienek frantsesezko itzulpenak dauzkate. Lehen batzuk
irakurri nituen. Idazle horren bide makurra nahiko ezaguna da ere.
Jartzen duzun Pio Bajorarekiko paraleloak gogoa ematen du Beratar famatu
horri buruz gehiago jakin dezagun, ondorioz irakurtzeko ere, zori
txarrez itzulpenik ez dugu. Beraz, Joseba, badakizu gertatzen zaizuna
egitera......
Dalbret adiskideari
2014-12-09
Mikel, Pio Barojaren eta Migel Unamunoren liburu ainitz badituzu euskaraz. Azkena Maiatz argitaletxearen bidez etorri zaigu, Jean-Louis Davantek maisukiro itzuli baititu Unamunoren soneto famatuak.
Joseba
Antton Irigarai
2014-12-09
Bitxia da, aunitzek Larrun mendia deitzen diote.
Guk Beran LARUN erraten dugu.
Horretaz gain, bada abizen bat, LARUNBE, Larun azpikoa erran nahi duena.
Nere ustez, Larun erran beharko genuke.
Guk Beran LARUN erraten dugu.
Horretaz gain, bada abizen bat, LARUNBE, Larun azpikoa erran nahi duena.
Nere ustez, Larun erran beharko genuke.
"www.kazeta.eus"
Joseba Aurkenerena
2014-12-4
(laburpena)
2014-12-20
Lezaun 1931
"Lurberriketa" (1931).
Lezaungo kontzejuak aspalditik
eskaera argi bat zuen, hau da,
ordokiko pagadian lurrak lortu nahi zituen.
Zonalde hau, Artxulo iturritik
hurbil dagoen Bidezainen etxea
eta Zunbeltzeko Bentaren artean dago.
Diputazioak 1931eko azaroan,
lurren lurberriketa egiteko baimena eman zuen
eta gainera, 275 erregu lurren banaketa egiteko
baimena eman zuen,
bi biztanle bakoitzeko.
Baina Lizarrako Ekimen eta Turismo sindikatua
erabaki honen aurka azaldu zen.
Bere ustez, neurri honek
"Natur Parke hau osatzen duten
Nafarroako Pago ederrenak arriskuan jartzen ziren"
eta kontserbatu egin beharreko zerbait
kontsideratzen zuten.
"Roturación del común" (1931).
"Roturación del común" (1931).
El concejo de Lezáun venía solicitando
desde hacía tiempo la concesión de tierras
en el hayedo del raso emplazado entre la casa de camineros,
por la fuente de Artxulo y la venta de Zumbeltz.
La Diputación otorgó permiso en noviembre de 1931
para roturar y repartir 275 robadas de común,
adjudicando a cada vecino parcelas de dos robadas.
Contra la medida levantó su voz
el Sindicato de Iniciativas y Turismo de Estella,
denunciando que la concesión ponía en peligro
"las hayas más hermosas de Navarra,
que forman un parque natural",
digno de ser conservado.
www.lezaun.es
2014-12-19
Zilegi - Epaitz
Balizko lur "komunalak" adieraztekotz unean hamaika euskal hitz erabili ohi ditugu,
egun, euskaldunon artean ere, gehienak ezezagunak izan arren.
"Herri" zein "auzo" ohikoak izan dira, bai, baina ez nahiz horrezaz ari...
Adibide gisa, "zilegi" hitza dugu, eta hortik agiri zaharretako "zilegieta" herria nahiz abizena,
hondar mendeotan gaztelaniaz "Celigüeta" deitu ohi direna.
Bertze bat "epaitz" dugu, oraindik han hemenka erabiltzen ohi dena,
Ultzama, Imotz edota Basaburua lekuko. Egur banaketetan kasu.
Areago, dirudienez Lerga udalerriaren baitan den "Abaiz" herri basamortua
iraganeko "epaitz" bati legokioke.
Beraz, "komunalak" erratea ere...
2014-12-18
Lerga 1927
www.lerga.es/imagenes/FOTOS%20ANTIGUAS/firma-aldea.jpg: "Foto sacada en la Plaza Navarra de Tafalla, de los 52 vecinos el día que fueron a firmar la compra" |
"Hacia 1927, 52 vecinos compraron las tierras
que el Conde de Guenduláin
tenía en el término de Lerga.
Eran más de seis mil robadas de pastos y de cereal,
por lo que pagaron 130.000 duros, de los de entonces".
"www.lerga.es"
2014-12-17
Miranda: "El Regadío"
Quiero aprovechar esta ocasión para saludar, y presentar,
un blog que se ocupa de cosicas de Miranda de Arga:
"mirandakomartintxo.blogspot.com"
Y para muestra, un botón, la noticia publicada el 27 de mayo,
con preciosas fotografías, que reproduzco tras estas líneas.
En término de Larraga, la Presa frena el río Arga
y en el Arquillo el agua comienza su marcha rumbo a Miranda.
2014-12-16
www.lakukula.com
En esta ocasión presento la página web de un colectivo cultural
que se ocupa del patrimonio de Burgi.
Tras estas líneas aparece su presentación oficial.
Gracias a los trabajos que publican dan a conocer
mil y un temas históricos, etnológicos, antropológicos, etc.
de la villa roncalesa, lo que es muy de agradecer.
Si se me permite, quiero observar lo que se suele llamar "un pero".
Es decir, la lengua de los navarros, la propia de Burgi, me temo,
brilla por su ausencia. Ruego encarecidamente que se solvente.
Colectivo para la Difusión Histórica y Cultural de la Villa de Burgui (Navarra). Contacto: info@lakukula.com
Pincha en cada número y accederás al contenido íntegro en formato .pdf
El colectivo La Kukula, como la colina a la que se refiere, quisiera ser observatorio y atalaya de la historia, costumbres y tradiciones de la localidad navarra de Burgui, un punto de encuentro para quienes nos sentimos orgullosos de cobijarnos a sus faldas.
Nuestro objetivo es organizar y llevar a cabo todo tipo de iniciativas y actividades culturales que tengan como objetivo la recuperación, defensa y promoción del patrimonio histórico, cultural y documental de la villa de Burgui y del Valle de Roncal.
Para ello publicamos periódicamente el boletín La Kukula, a cuyos contenidos puedes acceder a través de esta web, y organizamos otra serie de actividades como exposiciones, conferencias, proyecciones audiovisuales, transcripción y catalogación de documentos antiguos, realización de encuestas etnográficas, recuperación del patrimonio oral, creación de archivos fotográficos, edición de material cultural, intervención sobre el patrimonio..
La realidad es que asistimos en los últimos años a un importante esfuerzo desde el Valle de Roncal en general y desde Burgui en particular, por salvaguardar y dar a conocer nuestra cultura y nuestra historia a través del trabajo de diferentes entidades, asociaciones y, sobre todo, numerosos vecinos.
Y en todo este esfuerzo Burgui brilla con luz propia: organización del Día de la Almadía, puesta en marcha del Museo de la Almadía, creación de senderos interpretativos, recuperación de antiguos oficios como la nevera medieval o la calera, recopilación de material fotográfico, y un largo etcétera del que nos enorgullecemos y que ha posibilitado la presencia de nuestro pueblo, una y otra vez, en los medios de comunicación.
A través de esta web, desde La Kukula queremos hacer partícipes a todos los vecinos de este esfuerzo, para dar a conocer cada uno de los pasos que se dan, para acercar el patrimonio histórico y cultural de esta villa a cada uno de sus moradores, para perpetuar toda este trabajo.
Es mucha la tarea que queda por hacer, y cada vez somos más los que arrimamos el hombro. Pero todos somos necesarios, sin excepción. Colabora con nosotros.
Suscribirse a:
Entradas (Atom)